Podpisanie porozumienia w GdaĹsku 31 sierpnia 1980 r. miÄdzy komisjÄ rzÄ dowÄ a komitetem strajkowym i powstanie SolidarnoĹci staĹy siÄ poczÄ tkiem przemian 1989 roku: obalenia komunizmu i koĹca systemu pojaĹtaĹskiego. W najbliĹźszÄ niedzielÄ mijajÄ 34 lata od tych wydarzeĹ.
Pierwsze strajki latem 1980 roku byĹy reakcjÄ na podwyĹźki cen miÄsa i wÄdlin, wprowadzone przez ĂłwczesnÄ ekipÄ rzÄ dzÄ cÄ Edwarda Gierka. "Nieuzasadnione przerwy w pracy" - jak nazywaĹa strajki partyjna propaganda i pisaĹy Ăłwczesne gazety - zaczÄĹy siÄ w poczÄ tkach lipca, m.in. w WSK PZL-Mielec, ZakĹadach Metalurgicznych POMET w Poznaniu i PrzedsiÄbiorstwie Transbud w Tarnobrzegu. 16 lipca wybuchĹy strajki w Lublinie; oprĂłcz ĹźÄ daĹ ekonomicznych po raz pierwszy pojawiĹ siÄ postulat nowych wyborĂłw do oficjalnych zwiÄ zkĂłw zawodowych. Strajki te koĹczyĹy siÄ obietnicami podwyĹźek pĹac.
W lipcu strajkowaĹo ok. 80 tys. osĂłb w 177 zakĹadach pracy. W poĹowie sierpnia 1980 r. zaczÄĹy siÄ strajki na WybrzeĹźu, gdzie wciÄ
Ĺź Ĺźywa byĹa pamiÄÄ stĹumionych krwawo przez wĹadze protestĂłw w grudniu 1970 r. Strajk w Stoczni GdaĹskiej zorganizowali dziaĹacze Wolnych ZwiÄ
zkĂłw Zawodowych WybrzeĹźa - opozycyjnej, nielegalnej organizacji utworzonej w 1978 r. Organizatorem WZZ byĹ czĹonek KSS "KOR" Bogdan Borusewicz, a do wspĂłĹzaĹoĹźycieli WZZ naleĹźeli m.in. Lech WaĹÄsa, Andrzej Gwiazda, Anna Walentynowicz i Krzysztof Wyszkowski.
WĹaĹnie w obronie Walentynowicz, suwnicowej zwolnionej z pracy za dziaĹalnoĹÄ opozycyjnÄ
, 14 sierpnia 1980 roku wybuchĹ strajk na kilku wydziaĹach stoczni. ZaplanowaĹ go i przygotowaĹ Borusewicz, a rozpoczÄli zwiÄ
zani z WZZ robotnicy: Jerzy Borowczak, Bogdan Felski i Ludwik PrÄ
dzyĹski. WkrĂłtce, przeskakujÄ
c przez ogrodzenie, w stoczni pojawiĹ siÄ teĹź Lech WaĹÄsa, zwolniony z pracy w 1976 r. StanÄ
Ĺ na czele strajku.
16 sierpnia strajk omal siÄ nie zakoĹczyĹ, poniewaĹź dyrektor stoczni Klemens Gniech (wieloletni pracownik stoczni, w grudniu 1970 roku byĹ w komitecie strajkowym) zgodziĹ siÄ na speĹnienie poczÄ tkowych postulatĂłw: przywrĂłcenie do pracy Walentynowicz i WaĹÄsy, podwyĹźkÄ pĹac dla kaĹźdego zatrudnionego, budowÄ pomnika ofiar grudnia 1970 r., gwarancje nietykalnoĹci dla strajkujÄ cych. WaĹÄsa ogĹosiĹ koniec strajku, ale kilku czĹonkĂłw komitetu strajkowego sprzeciwiĹo siÄ, wzywajÄ c do strajku solidarnoĹciowego z zakĹadami, ktĂłre w tym czasie podjÄĹy strajki. Utworzono MiÄdzyzakĹadowy Komitet Strajkowy, w skĹad ktĂłrego weszli przybyli do stoczni delegaci innych strajkujÄ cych zakĹadĂłw. PrzewodniczÄ cym MKS zostaĹ WaĹÄsa, a w skĹad prezydium weszli dziaĹacze WZZ. Prezydium MKS tworzyli: WaĹÄsa, dwĂłch wiceprzewodniczÄ cych - Andrzej KoĹodziej i Bogdan Lis - oraz Lech BÄ dkowski, Joanna Duda-Gwiazda, Wojciech Gruszecki, Andrzej Gwiazda, Stefan Izdebski, Jerzy Kmiecik, ZdzisĹaw KobyliĹski, Henryka Krzywonos, Stefan Lewandowski, Alina PieĹkowska, JĂłzef Przybylski, Jerzy Sikorski, Lech Sobieszek, Tadeusz Stanny, Anna Walentynowicz i Florian WiĹniewski.
Spisano 21 postulatĂłw MKS; pierwszym i najwaĹźniejszym byĹo utworzenie niezaleĹźnych od wĹadzy i pracodawcĂłw zwiÄ
zkĂłw zawodowych. ProtestujÄ
cy powoĹywali siÄ na ratyfikowanÄ
przez PRL konwencjÄ nr 87 MiÄdzynarodowej Organizacji Pracy, ktĂłra gwarantowaĹa wolnoĹÄ zwiÄ
zkowÄ
. MKS domagaĹ siÄ teĹź: prawa do strajku; wolnoĹci sĹowa, druku i publikacji; przywrĂłcenia do pracy zwolnionych z powodĂłw politycznych; podania w Ĺrodkach masowego przekazu informacji o utworzeniu MKS i opublikowania listy postulatĂłw; podjÄcia dziaĹaĹ na rzecz wyprowadzenia kraju z kryzysu; wypĹacenia strajkujÄ
cym wynagrodzenia za okres strajku; wzrostu pĹac o 2 tys. zĹ; gwarancji waloryzacji pĹac w stosunku do wzrostu cen i inflacji; peĹnego zaopatrzenia rynku w artykuĹy ĹźywnoĹciowe; zniesienia cen komercyjnych i sprzedaĹźy za dewizy w tzw. eksporcie wewnÄtrznym; doboru kadry kierowniczej wedĹug kompetencji, a nie przynaleĹźnoĹci partyjnej, w tym zniesienia przywilejĂłw dla MO i SB; wprowadzenia kartek na miÄso i przetwory do czasu opanowania sytuacji na rynku; obniĹźenia wieku emerytalnego; zrĂłwnania rent i emerytur "starego portfela" do aktualnie wypĹacanych; poprawy warunkĂłw pracy sĹuĹźby zdrowia; zwiÄkszenia liczby miejsc w ĹźĹobkach i przedszkolach; wprowadzenia pĹatnego, trzyletniego urlopu macierzyĹskiego; skrĂłcenia czasu oczekiwania na mieszkanie; podwyĹźki diet; wprowadzenia wszystkich sobĂłt jako dni wolnych od pracy. 17 sierpnia ks. Henryk Jankowski z gdaĹskiej parafii Ĺw. Brygidy odprawiĹ w stoczni pierwszÄ
mszÄ Ĺw. Zbiorowe modlitwy staĹy siÄ zwyczajem w protestujÄ
cej stoczni. Jej bramy tonÄĹy w kwiatach; wywieszono narodowe flagi i portrety papieĹźa Jana PawĹa II. Dla strajkujÄ
cych grali artyĹci. W stoczni wydawano niezaleĹźny biuletyn, drukowano ulotki. Na ĹźÄ
danie MKS w TrĂłjmieĹcie wprowadzono prohibicjÄ. W tym czasie MKS-y powstaĹy w Szczecinie i ElblÄ
gu. Na czele komitetu w strajkujÄ
cej szczeciĹskiej stoczni im. Adolfa Warskiego stanÄ
Ĺ uczestnik wydarzeĹ grudnia 1970 - Marian Jurczyk. MKS, ktĂłremu szefowaĹ, zgĹosiĹ 36 postulatĂłw.
Rozmowy ze strajkujÄ
cymi, z pominiÄciem MKS, prowadziĹ wicepremier Tadeusz Pyka; zostaĹ jednak odwoĹany i zastÄ
piĹ go w GdaĹsku wicepremier MieczysĹaw Jagielski, w Szczecinie - wicepremier Kazimierz Barcikowski. W caĹej Polsce strajkowaĹo juĹź wĂłwczas ok. 350 zakĹadĂłw.
64 intelektualistĂłw wystosowaĹo apel do wĹadz o podjÄcie rozmĂłw z MKS: "Apelujemy do wĹadz politycznych i do strajkujÄ
cych robotnikĂłw, aby byĹa to droga rozmĂłw, droga kompromisu" - napisali. DwĂłch z nich - BronisĹaw Geremek i Tadeusz Mazowiecki, ktĂłrzy przywieĹşli apel do Stoczni GdaĹskiej - weszĹo w skĹad utworzonej przy MKS komisji ekspertĂłw. Tworzyli jÄ
teĹź: Bogdan CywiĹski, Tadeusz Kowalik, Waldemar KuczyĹski, Jadwiga Staniszkis i Andrzej Wielowieyski.
22 sierpnia w Szczecinie delegacja rzÄ
dowa rozpoczÄĹa rozmowy z MKS. DzieĹ później rozpoczÄ
Ĺ siÄ strajk generalny na WybrzeĹźu; w Stoczni GdaĹskiej Jagielski zaczÄ
Ĺ rozmowy ze strajkujÄ
cymi. W czasie negocjacji Jagielski i Barcikowski kilka razy wyjeĹźdĹźali do Warszawy na obrady KC PZPR i Biura Politycznego, ktĂłre wykluczyĹo uĹźycie siĹy w celu zdĹawienia strajku. WĹadze ZSRR domagaĹy siÄ od Gierka zastosowania "ostrych ĹrodkĂłw". ChoÄ 15 sierpnia Gierek wspominaĹ o moĹźliwoĹci zwoĹania Sejmu i postawienia sprawy uĹźycia siĹy, zaznaczaĹ, Ĺźe moĹźna to rozwaĹźaÄ tylko w razie pogorszenia sytuacji. Potem opowiadaĹ siÄ za politycznymi rozwiÄ
zaniami, nawet gdy 21 sierpnia mĂłwiĹ, Ĺźe "mamy do czynienia z objawami kontrrewolucji wyraĹźajÄ
cej siÄ w zorganizowanym dziaĹaniu grup terrorystycznych, majÄ
cych wpĹyw na klasÄ robotniczÄ
". Ăwczesna wĹadza przekonywaĹa, Ĺźe sytuacja nie jest jeszcze dramatyczna, poniewaĹź strajkujÄ
cy nie wyszli na ulice.
26 sierpnia prymas Polski kard. Stefan WyszyĹski, ktĂłry obawiaĹ siÄ interwencji sowieckiej, wezwaĹ na Jasnej GĂłrze, by zaprzestaÄ strajkĂłw. Ocenzurowane fragmenty jego homilii pokazaĹa telewizja. "Im sumienniej bÄdziemy pracowali, tym mniej bÄdziemy poĹźyczali" - ten fragment homilii telewizja powtarzaĹa wielokrotnie. PominÄĹa zaĹ takie m.in. stwierdzenia: "AbyĹmy jednak mogli wypeĹniaÄ swoje zadania, niezbÄdna jest suwerennoĹÄ narodowa, moralna, spoĹeczna, kulturalna i ekonomiczna. (...). ChoÄ dzisiaj tak jest, Ĺźe peĹnej suwerennoĹci miÄdzy narodami powiÄ
zanymi róşnymi ukĹadami i blokami nie ma, to jednak sÄ
granice dla tych ukĹadĂłw, granice odpowiedzialnoĹci za wĹasny narĂłd, za jego prawa, a wiÄc i prawo do suwerennoĹci".
29 sierpnia powstaĹ MKS w JastrzÄbiu na GĂłrnym ĹlÄ
sku, ktĂłry opracowaĹ wĹasne postulaty. Pierwsze porozumienie miÄdzy stronÄ
rzÄ
dowÄ
i strajkujÄ
cymi podpisane zostaĹo 30 sierpnia w Szczecinie. Strajki obejmowaĹy juĹź wĂłwczas ok. 700 zakĹadĂłw; braĹo w nich udziaĹ ok. 750 tys. osĂłb. WĹadze zgodziĹy siÄ na postulaty strajkujÄ
cych, w tym na nowe zwiÄ
zki zawodowe; MKS wyraziĹ zgodÄ, by zamiast "wolne" zwiÄ
zki uĹźyto okreĹlenia "samorzÄ
dne".
Tego samego dnia V Plenum KC PZPR przyjÄĹo do "zatwierdzajÄ cej wiadomoĹci" podpisanie porozumienia szczeciĹskiego i zaakceptowanie projektu porozumienia gdaĹskiego. 31 sierpnia WaĹÄsa i Jagielski podpisali porozumienie gdaĹskie. MKS deklarowaĹ zakoĹczenie trwajÄ cego dwa tygodnie strajku. Delegacja rzÄ dowa zgodziĹa siÄ m.in. na utworzenie nowych, niezaleĹźnych, samorzÄ dnych zwiÄ zkĂłw zawodowych, prawo do strajku, budowÄ pomnika ofiar grudnia 1970, transmisje niedzielnych mszy Ĺw. w Polskim Radiu i ograniczenie cenzury. PrzyjÄto teĹź zapis, Ĺźe nowe zwiÄ zki zawodowe uznajÄ kierowniczÄ rolÄ PZPR w paĹstwie. UroczystoĹÄ podpisania porozumienia transmitowaĹa TVP.
StrajkujÄ
ce w GdaĹsku, Szczecinie i ElblÄ
gu zakĹady podjÄĹy 1 wrzeĹnia pracÄ. Nadal strajkowaĹy kopalnie na GĂłrnym ĹlÄ
sku. Rozmowy z MKS w kopalni Manifest Lipcowy rozpoczÄĹa rzÄ
dowa komisja, ktĂłrej przewodniczyĹ Aleksander KopeÄ. Prasa opublikowaĹa protokoĹy porozumieĹ szczeciĹskich i gdaĹskich.
3 wrzeĹnia 1980 r. podpisano trzecie porozumienie - w JastrzÄbiu na GĂłrnym ĹlÄ
sku, gdzie strajk rozpoczÄ
Ĺ siÄ pod koniec sierpnia. ZakĹadaĹo ono m.in. wprowadzenie w 1981 r. wszystkich wolnych sobĂłt. Kopalnie wznowiĹy pracÄ.
Porozumienia nie przesÄ
dzaĹy, jakÄ
strukturÄ bÄdÄ
miaĹy nowe zwiÄ
zki. 17 wrzeĹnia 1980 r. przedstawiciele MiÄdzyzakĹadowych KomitetĂłw ZaĹoĹźycielskich (przeksztaĹconych z MKS) przyjÄli statut, ktĂłry rozstrzygaĹ powstanie NiezaleĹźnego SamorzÄ
dnego ZwiÄ
zku Zawodowego "SolidarnoĹÄ" - jednego ogĂłlnokrajowego zwiÄ
zku o strukturze regionalnej. Na czele Krajowej Komisji Porozumiewawczej stanÄli: WaĹÄsa jako przewodniczÄ
cy oraz Gwiazda. Jurczyk zostaĹ przewodniczÄ
cym ZarzÄ
du Regionu Pomorze Zachodnie.
10 listopada 1980 r. SÄ
d NajwyĹźszy zarejestrowaĹ NSZZ "SolidarnoĹÄ". WkrĂłtce zwiÄ
zek liczyĹ niemal 10 mln czĹonkĂłw (byĹo to 80 proc. pracownikĂłw paĹstwowych). Organizacje zwiÄ
zkowe powstaĹy we wszystkich przedsiÄbiorstwach i instytucjach - wĹadze nie dopuĹciĹy tylko do powoĹania ogniw zwiÄ
zku w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej.
Gdy gen. Wojciech Jaruzelski zdecydowaĹ o wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r., SolidarnoĹÄ zostaĹa zawieszona, a w paĹşdzierniku 1982 roku - zdelegalizowana. ByĹ to okres przeĹladowaĹ opozycji i dziaĹalnoĹci podziemnej. ZwiÄ
zek zostaĹ ponownie zarejestrowany w wyniku ustaleĹ OkrÄ
gĹego StoĹu w kwietniu 1989 r.
ĹšrĂłdĹo: (PAP)