W niedzielÄ, 4 czerwca 1989 r. przeprowadzono pierwszÄ turÄ wyborĂłw do Sejmu i Senatu. Tego dnia miliony PolakĂłw zadaĹy przy pomocy kartki wyborczej Ĺmiertelny cios komunistycznej dyktaturze.
Wybory przeprowadzone 4 czerwca 1989 r. byĹy rezultatem porozumienia zawartego pomiÄdzy wĹadzÄ komunistycznÄ a przedstawicielami czÄĹci opozycji i KoĹcioĹa podczas obrad OkrÄ gĹego StoĹu.
Porozumienie obejmowaĹo pakiet ustaleĹ dotyczÄ cych zarĂłwno zasadniczej reorganizacji najwyĹźszych organĂłw paĹstwowych - wprowadzenie drugiej izby parlamentu (Senat) i urzÄdu Prezydenta PRL - jak i ksztaĹtu ordynacji wyborczej. Strona koalicyjno-rzÄ dowa ustÄ piĹa ze swego najistotniejszego ĹźÄ dania odbycia wyborĂłw z jednej listy i na podstawie wspĂłlnej deklaracji".
Ustalono, Ĺźe wszystkie miejsca w Senacie oraz 35 proc. miejsc w Sejmie obsadzonych bÄdzie w wyniku wolnej gry wyborczej, natomiast pozostaĹe 65 proc. posĹĂłw zostanie wybranych z list podzielonych miÄdzy PZPR i jego sojusznikĂłw z PRON (w tym 35 z listy krajowej). W ten sposĂłb komuniĹci zapewniali sobie, jak sÄ dzono, kontrolny pakiet mandatĂłw wystarczajÄ cy do bieĹźÄ cego zarzÄ dzania paĹstwem, ale praktycznie uniemoĹźliwiali jednostronne zmiany o charakterze konstytucyjnym wymagajÄ ce 2/3 gĹosĂłw".
DziÄki ograniczonemu do 100 miejsc skĹadowi Senatu - stwarzali teĹź ogromnÄ szansÄ wyboru na prezydenta popieranego przez siebie kandydata, poniewaĹź elekcji tej miaĹy dokonywaÄ obie izby poĹÄ czone w Zgromadzenie Narodowe.
Ustalenia zawarte wĂłwczas w sprawie wyborĂłw parlamentarnych byĹy jednorazowe. Kolejne wybory miaĹy byÄ juĹź przeprowadzone wedĹug zasad caĹkowicie demokratycznych.
7 kwietnia 1989 r. Sejm uchwaliĹ "UstawÄ o zmianie Konstytucji PRL", wprowadzajÄ cÄ m.in. zapisy o Senacie, urzÄdzie prezydenta oraz ordynacjach wyborczych do Sejmu i Senatu. 13 kwietnia Rada PaĹstwa wyznaczyĹa termin wyborĂłw na 4 i 18 czerwca 1989 r.
Kilka dni później, zgodnie z ustaleniami OkrÄ gĹego StoĹu, nastÄ piĹa legalizacja NSZZ "SolidarnoĹÄ" (17 kwietnia 1989 r.) i NSZZ RolnikĂłw Indywidualnych "SolidarnoĹÄ" (20 kwietnia 1989 r.).
Zgodnie z wolÄ Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ "SolidarnoĹÄ" kierownictwo kampanii wyborczej do parlamentu powierzone zostaĹo Komitetowi Obywatelskiemu "S". 23 kwietnia na jego pierwszym posiedzeniu z przedstawicielami regionalnych komitetĂłw obywatelskich zatwierdzono listy wyborcze do Sejmu i Senatu oraz przyjÄto program wyborczy.
W kampanii wyborczej, w telewizji, Jacek Fedorowicz pokazywaĹ, jak na wyborczych listach skreĹlaÄ wszystkich oprĂłcz kandydatĂłw KomitetĂłw Obywatelskich. Polacy nie dowierzali, Ĺźe jest moĹźliwe, by w paĹstwowej telewizji ktoĹ tak jawnie kpiĹ z "przewodniej siĹy narodu". Nie dowierzali, ale przy urnach wyborczych zrobili dokĹadnie tak, jak instruowaĹ ich - nazywany przez wĹadze "wywrotowym" - satyryk.
Komitet Obywatelski nie byĹ jedynÄ formacjÄ opozycyjnÄ , ktĂłra zdecydowaĹa siÄ na uczestnictwo w wyborach do parlamentu. PodobnÄ decyzjÄ - podjÄli takĹźe przywĂłdcy czÄĹci opozycyjnych partii politycznych, wĹrĂłd ktĂłrych najwiÄkszym potencjaĹem dysponowaĹa Konfederacja Polski NiepodlegĹej. Natomiast radykalne skrzydĹo opozycji, obejmujÄ ce m.in. SolidarnoĹÄ WalczÄ cÄ , FederacjÄ MĹodzieĹźy WalczÄ cej oraz Liberalno-DemokratycznÄ PartiÄ +NiepodlegĹoĹÄ+, wezwaĹo do bojkotu wyborĂłw. Ugrupowania te - odrzucajÄ ce okrÄ gĹostoĹowy kompromis z komunistami oraz wszystkie jego efekty - ĹźÄ daĹy odsuniÄcia PZPR od wĹadzy i przeprowadzenia caĹkowicie wolnych wyborĂłw parlamentarnych".
W niedzielÄ, 4 czerwca 1989 r. odbyĹa siÄ pierwsza tura wyborĂłw do Sejmu i Senatu. WziÄĹo w niej udziaĹ 62 proc. uprawnionych do gĹosowania. W wyborach do Senatu kandydaci Komitetu Obywatelskiego "SolidarnoĹÄ" uzyskali 92 mandaty, strona koalicyjna ani jednego.
Z kolei w wyborach do Sejmu SolidarnoĹÄ zdobyĹa 160 ze 161 moĹźliwych do zdobycia miejsc. Kandydaci koalicyjni z 299 przysĹugujÄ cych im mandatĂłw uzyskali zaledwie trzy. Natomiast na 35 kandydatĂłw z listy krajowej uzyskali tylko 2.
Wybory zakoĹczyĹy siÄ wielkim zwyciÄstwem SolidarnoĹci. Jego rozmiary zaskoczyĹy nie tylko komunistĂłw, ale takĹźe stronÄ solidarnoĹciowo-opozycyjnÄ .
8 czerwca na posiedzeniu Komisji Porozumiewawczej przedstawiciele SolidarnoĹci zgodzili siÄ na zmianÄ ordynacji wyborczej, umoĹźliwiajÄ cej obsadzenie 33 mandatĂłw z listy krajowej przez koalicyjnych kandydatĂłw.
12 czerwca Rada PaĹstwa wydaĹa dekret zmieniajÄ cy ordynacjÄ wyborczÄ do Sejmu X kadencji. Na jego podstawie 33 mandaty z listy krajowej miaĹy byÄ przekazane do okrÄgĂłw i obsadzone w drugiej turze wyborĂłw.
OdbyĹa siÄ ona 18 czerwca 1989 r. Do urn wyborczych udaĹo siÄ tylko 25 proc. uprawnionych do gĹosowania. W jej wyniku SolidarnoĹÄ zdobyĹa jedyny brakujÄ cy jej mandat poselski oraz 7 z 8 pozostaĹych do obsadzenia mandatĂłw senatorskich.
Ostatecznie wiÄc kandydaci Komitetu Obywatelskiego "SolidarnoĹÄ" uzyskali w wyborach 260 miejsc w 560-osobowym Zgromadzeniu Narodowym.
Rok 1989 obfitowaĹ w przeĹomowe dla Polski wydarzenia, ale dla historykĂłw nie ulega juĹź dziĹ wÄ tpliwoĹci, Ĺźe najwaĹźniejszym z nich byĹy wybory do parlamentu z 4 czerwca.
Nad PolskÄ zajaĹniaĹa ?jutrzenka wolnoĹci?.
P. JamrĂłz